شیخ طوسى
•
شیخ طوسى
از چهرههاى برجسته و پر منفعت میدان دانش و بینش محمد بن حسن طوسى معروف به شیخ طوسى است که خلاصهاى از حیات پر برکت علمى او را از کتاب بسیار با ارزش« مفاخر اسلام »نوشته محقق پرکار استاد على دوانى براى شما نقل مىکنم :
شیخ طوسى به اعتراف تمام دانشمندان اسلامى که پس از وىآمدهاند یکى از بزرگترین نوابغ جهان و پیشواى فقها و متکلمین عصر خود بوده است و تا به حال نیز مجتهدین شیعه ریاست و تقدم او را در علوم فقه و اصول و کلام و تفسیر و سایر علوم اسلامى مسلّم مىدانند .
شیخ طوسى در سال سیصد و هشتاد و پنج هجرى در شهر تاریخى طوس یا روستایى از آن ، دیده به جهان گشود .
علوم مقدماتى و سطح عالى فقه و اصول و حدیث و غیره را در همان طوس و شهرهاى دیگر ایران فرا گرفت و از این راه نبوغش شکوفا شد و زمینه براى ترقى و تعالى بیشتر مهیا گردید .
در سنه چهار صد و هشت که بیست و سه سال داشت و دانشمندى جوان بود که از خراسان به عراق آمد و پنج سال در بغداد نزد شیخ مفید پیشواى علماى شیعه و دیگر اساتید به تحصیل و تکمیل معلومات خویش پرداخت و بعد از رحلت شیخ مفید در سال 413 نیز قریب بیست و سه سال از محضر سید مرتضى بزرگترین شاگرد مفید استفاده سرشار برد و جمعاً از خرمن علوم آنان خوشهها چید و بر فضایل و کمالات خود افزود .
پس از وفات سید مرتضى دوازده سال با استقلال به تدریس و افادت همت گماشت و چیزى نگذشت که آوازه فضلش در همه جا طنین افکند و از هر سو طالبان علم از شیعه و سنى و زیدى و غیره به حوزه درسش روى آوردند و از علوم و فنونى که در گنجینه دل اندوخته بود بهرهمند گشتند .
شیخ طوسى بعد از وفات سید مرتضى در میان انبوه شاگردانش مفید و سید مرتضى و علماى شیعه بغداد چون از همه کس لایقتر بود ، بهمقام پیشوایى شیعیان رسید و ریاست فقهاى امامیه به وى منتهى گشت و در تمام وقایع ایام زندگى پر حادثه خود ، به بهترین وجه از عهده مسئولیتى که داشت برآمد و شیعیان عصر اعم از خواص و عوام به وجودش مفتخر و سزاوار بودند .
شهرت بىنظیر شیخ از زمانى رو به فزونى گذاشت که به دستور حاکم عباسى القائم بأمر اللّه کرسى تدریس علم کلام به وى اختصاص یافت و این بزرگترین موقعیت و منصب رسمى علمى بود که در مرکز حکومت آل عباس و دنیاى اهل سنت و جماعت نصیب یک عالم بزرگ شیعه آن هم عنصر ایرانى در محیط عربى گردید ، این کرسى از جانب حاکم وقت به دانشمندانى تعلق مىگرفت که سرآمد دانشمندان عصر در عقاید و مذاهب باشند .
شیخ بزرگوار در سایه نبوغ و ابتکار و استعداد فوق العاده و پشتکار مخصوص به خود به حدّ کافى علوم لازم را از استادان فن مخصوصاً شیخ مفید و سید مرتضى و فقیه نامور حسین بن عبیداللّه غضائرى و ابن عبدون و ابن ابىجید فرا گرفت و با وسعت نظر و احاطه کامل و دقت زائد الوصفى که در تمام فنون دینى داشت ، مکتبى مخصوص به خود پدید آورد .
مکتب شیخ نه تنها مکمل مکتب شیخ مفید و سید مرتضى بود بلکه نظر به آراى جدید و نظریات عمیقى که شخصاً در اغلب ابواب فقه داشت و تحقیقاتى که در اصول و کلام و تفسیر و حدیث و رجال مىنمود ، از هر جهت با سایر مکاتب امتیاز داشت .
شیخ در فقه و اصول و کلام که پایه آن را شیخ مفید و سید مرتضىگذارده بودند ابتکارات نو و مطالب محکمترى آورد و طریق نظر و استدلال و نقد و بررسى را با مبانى بهترى به روى آیندگان گشود .
مکتب شیخ و مبانى علمى وى به قدرى متین و محکم و متکى به دلیل و برهان بود که تا صد سال بعد از او هم چنان استوار و بر همان اساس پایدار ماند ، به این معنا که فقهاى بعد از او در طول این مدت با استفاده از روش شیخ ، اجتهاد مىکردند و بر وفق مبانى و مکتب وى تدریس و تصنیف مىنمودند و به عبارت روشنتر همه ، شاگردان مکتب او به شمار مىآمدند .
علامه حلى با آن جایگاهى که در تمامى علوم و فنون اسلامى داشته و نخستین دانشمندى است که در میان شیعه و سنى ملقب به علامه شده است ، مىنویسد :
أبو جعفر محمد بن حسن بن على طوسى ( قدس اللّه روحه ) پیشواى علماى امامیه و رئیس طایفه ، داراى جلالت قدر و منزلتى عظیم است ، موثق و مورد کمال اعتماد و صداقت و صاحب نظر در اخبار و رجال و فقه و اصول و کلام و ادب بوده است و همه فضائل منسوب به اوست . در تمامى فنون اسلام کتاب نوشته است ، اوست که عقاید شیعه را در اصول و فروع مهذب نمود ، جامع کمالات نفسانى در علم و عمل و شاگرد شیخ مفید محمد بن محمد بن نعمان بود » .
بدون مبالغه شیخ از آیات بزرگ الهى است که از حیث بلوغ و عظمت روح و همت عالى و فکر بلند و موفقیتهاى زندگى در صف مقدم دانشمندان اسلام قرار دارد بلکه نظیر وى را در میان دانشمندان خودى و بیگانه کمتر دیدهایم .
از مزایاى شیخ آثار قلمى و فکرى اوست که هر یک نمونه کامل اندیشه عمیق و دریاى ژرف و مواج علوم وى مىباشند . نزدیک به پنجاه کتاب در فقه ، اصول ، تفسیر ، کلام ، ادعیه ، رجال و تاریخ از وى به یادگار مانده است .
شیخ طوسى کتاب « عدّة الأصول » را براى اهل اصول و « تهذیب الأحکام » و « الاستبصار » که دو کتاب از چهار کتاب اساسى شیعه است را براى فقیهان و ده جلد « التبیان » را براى مفسران و « الفهرست » را براى علاقمندان به رجال برجسته و « تلخیص الشافى » را براى عاشقان عقاید و کتاب « الخلاف » را جهت فقه مقارن و « مصباح المتهجد » را براى عابدان و شب زندهداران و « مقتل الحسین » را براى متوسلان و « الغیبة » را براى منتظران و آیندهنگران نوشت .
فرهنگ مهرورزی
تالیف: استاد حسین انصاریان
http://www.erfan.ir/farsi/book/view.php?id=98&catid=6